Cel badań
Celem badań było odnalezienie nieznanych i nieoznaczonych grobów związanych z masowymi zbrodniami popełnionymi na tym terenie od jesieni 1939 roku do końca stycznia 1940 roku. Równocześnie, badacze skupiali się na dokumentowaniu i analizie materialnych śladów związanych z tuszowaniem tych zbrodni pod koniec 1944 roku w ramach niemieckiej Akcji 1005 (tzw. akcji ekshumacyjnej mającej na celu zniszczenie dowodów zbrodni z początkowego okresu II wojny światowej).
Metodologia badań i dotychczasowe odkrycia
Zgodnie z przyjętym modelem badawczym, prace terenowe poprzedzono szczegółową analizą źródeł historycznych, opracowaniem historycznych zdjęć lotniczych i skanowania laserowego, a także badaniami powierzchniowymi z użyciem wykrywaczy metali. Punktem kulminacyjnym było założenie wykopów sondażowych. W tegorocznym etapie poszukiwań wykonano 10 sondaży o różnej długości i głębokości.
Dotychczasowe ustalenia wskazują, że nie wszystkie groby masowe zostały przebadane podczas powojennych ekshumacji. Podobnie, po Akcji 1005 pozostały w badanym miejscu liczne materialne ślady, w tym spalone ludzkie szczątki, fragmenty drewna z konstrukcji stosów, łuski i pociski, a także drobne przedmioty osobiste ofiar. Wśród nich odnaleziono krzyżyki, medaliki, guziki cywilne i wojskowe, metalowe elementy podbić butów, sprzączki, klamry, wpinki, zegarki, spinki do mankietów oraz monety.
Analiza odnalezionych grobów
W toku prac przebadano trzy groby. W grobie nr 9 ujawniono luźno ułożone, niespalone ludzkie szczątki kostne (całe kości lub ich fragmenty) należące do dorosłych. W grobie nr 16 znaleziono łącznie prawie 200 kg kości. Niespalone kości należały do kilkudziesięciu dorosłych, kobiet i mężczyzn w różnym wieku, a także do dzieci w wieku 7-14 lat.
Spalone kości pochodziły głównie od dorosłych, choć zidentyfikowano również nieliczne kości dziecięce (do 7. roku życia). Minimalną liczbę osób, ustaloną na podstawie najlepiej zachowanych fragmentów (części skaliste kości skroniowych), oszacowano na 84 osoby. W grobie nr 32 odkryto skrzynie z bezładnie ułożonymi niespalonymi kośćmi, w tym kośćmi udowymi i czaszkami. W jednej ze skrzyń odnaleziono figurkę Matki Boskiej.
Identyfikacja ofiar
Analiza zabezpieczonego materiału wskazuje, że spalone szczątki ofiar były przeszukiwane za wartościowymi artefaktami ze złota, srebra i innych cennych kruszców lub kamieni szlachetnych. Mimo to, badania pozwoliły na odnalezienie unikalnych przedmiotów osobistych należących do ofiar. Dzięki wygrawerowanemu nazwisku na łyżce udało się zidentyfikować ofiarę figurującą na liście osób zamordowanych w Lesie Szpęgawskim.
Inny przedmiot umożliwił ustalenie tożsamości ofiary, której nazwisko nie znajdowało się na tej liście. Ważnym artefaktem identyfikacyjnym jest również polski, nieprzełamany znak tożsamości (tzw. nieśmiertelnik) odnaleziony w warstwie spalenizny, będącej pozostałością po niszczeniu grobów masowych. Wszystkie dowody zbrodni zostały zabezpieczone i w najbliższej przyszłości zostaną poddane zabiegom konserwatorskim.
Informacje: IPN oraz dr Dawid Kobiałka
Redakcja: Mateusz Kowalski (WFH UŁ)
Zdjęcia: IPN